اگر بخواهیم خیلی رک و روشن بگوییم؛ ارتودنسی به یک سن خاص محدود نیست و فقط مخصوص دوران نوجوانی نیست. بهترین زمان برای شروع درمان معمولاً سال های رشد یعنی کودکی و نوجوانی است، چون در این سنین استخوان فک هنوز قابل هدایت و تغییر است و معمولاً درمان راحت تر و سریع تر پیش می رود. با این حال، در بزرگسالی هم در بسیاری از موارد می شود نتیجه های بسیار خوبی گرفت؛ فقط ممکن است طول درمان کمی بیشتر شود و در بعضی موارد، محدودیت هایی مثل نیاز به جراحی فک یا مراقبت بیشتر از لثه مطرح باشد.
این که تا چه سنی می شود ارتودنسی انجام داد، بیشتر از خود “عدد سن”، به عواملی مثل سلامت لثه و استخوان فک، شدت ناهنجاری دندان ها، وضعیت عمومی بدن و میزان همکاری شما در طول درمان بستگی دارد. در این مقاله تلاش می کنیم با زبانی ساده توضیح بدهیم که در سنین مختلف چه انتظاری از ارتودنسی می توان داشت و چه زمانی لازم است حتماً توسط متخصص ارتودنسی ویزیت شوید. یادتان باشد این مطلب حکم راهنمای کلی دارد و هرگز جای معاینه حضوری و طرح درمان اختصاصی توسط دندانپزشک را نمی گیرد.
سن مناسب ارتودنسی؛ چرا دوران رشد طلایی است؟
وقتی صحبت از سن مناسب ارتودنسی می شود، بیشتر متخصصان روی یک نکته اتفاق نظر دارند: کودکی و نوجوانی، بهترین زمان شروع درمان است. در این دوره، استخوان های فک هنوز در حال رشد هستند و دندان ها به نیروهای سبک تر، جواب بهتر و سریع تری می دهند. همین موضوع باعث می شود طول درمان کوتاه تر شود و در بسیاری از موارد نتیجه پایدارتر باشد.
برای مثال، اگر ازدحام دندانی در حدود ۱۲–۱۳ سالگی اصلاح شود، در خیلی از موارد احتمال نیاز به کشیدن دندان دائمی کمتر می شود و می توان با جابه جایی هوشمندانه دندان ها، قوس فک را گسترش داد. این همان چیزی است که از آن به عنوان بهترین زمان شروع درمان ارتودنسی یاد می شود.
در سنین پایین، علاوه بر رشد استخوان، همکاری بچه ها (با همراهی والدین) هم می تواند روند درمان را راحت تر کند. عواملی که باعث موفقیت بیشتر درمان در دوران رشد می شوند را می توان این طور خلاصه کرد:
- امکان هدایت رشد فک و اصلاح زودهنگام ناهنجاری ها
- پاسخ بهتر دندان ها به نیروهای سبک تر
- کوتاه تر بودن طول درمان و جلسات کمتر
- کاهش احتمال نیاز به درمان های تهاجمی تر در آینده
ارتودنسی در بزرگسالی؛ تا چه سنی واقعاً میشود نتیجه گرفت؟
خیلی ها بعد از ۳۰ سالگی با تردید می پرسند: «دیگه برای من دیر نشده؟» پاسخ کوتاه این است که در بیشتر موارد، ارتودنسی در بزرگسالی هم کاملاً امکان پذیر است؛ به شرطی که لثه ها و استخوان فک از نظر نسبی سالم باشند، بیماری های سیستمیک مهم مثل دیابت و پوکی استخوان تحت کنترل باشند و خود بیمار آمادگی همکاری منظم در طول درمان را داشته باشد.
در بزرگسالی، دندان ها و استخوان فک دیگر رشد فعالی ندارند، به همین دلیل درمان معمولاً کمی طولانی تر است و برای حرکات شدید اسکلتی، گاهی نیاز به ارتودنسی همراه با جراحی فک مطرح می شود.
در نهایت، برای بسیاری از افراد، جواب سوال ارتودنسی تا چند سالگی جواب میده این است: تا زمانی که لثه ها و استخوان فک شما وضعیت قابل قبولی داشته باشند و متخصص ارتودنسی، بعد از معاینه و بررسی عکس ها، درمان را تایید کند.
چه عواملی تعیین می کند ارتودنسی برای سن من جواب می دهد یا نه؟
اگر می پرسید «از کجا بفهمم در سن خودم می توانم ارتودنسی انجام دهم؟»، جواب فقط با عدد سن داده نمی شود. متخصص ارتودنسی هنگام معاینه، چند معیار مهم را کنار هم میگذارد و بعد تصمیم می گیرد که آیا برای شما ارتودنسی مناسب است یا نه. مهم ترین این معیارها را می توان به شکل یک چک لیست ساده این طور خلاصه کرد:
- وضعیت استخوان فک و تراکم استخوان: با کمک رادیوگرافی و گاهی CBCT بررسی می شود که استخوان فک توانایی تحمل و همراهی با حرکت دندان ها را دارد یا نه. هرچه تراکم و کیفیت استخوان بهتر باشد، شانس موفقیت درمان بیشتر است و حرکت دندان ها قابل پیش بینی تر خواهد بود.
- سلامت لثه و نبود بیماری فعال پریودنتال: اگر لثه ها دچار عفونت، خونریزی شدید یا تحلیل فعال باشند، اول باید این مشکلات کنترل شود. ارتودنسی روی پایه ضعیف (استخوان و لثه ناسالم) می تواند به نتایج ناپایدار یا حتی بدتر شدن وضعیت منجر شود.
- شدت و نوع ناهنجاری دندان و فک: ازدحام خفیف، فاصله های کوچک یا نامرتبی های جزئی معمولاً راحت تر و با ریسک کمتر اصلاح می شوند. اما کراس بایت، اوربایت شدید یا مشکلات اسکلتی ممکن است به درمان های پیچیده تر یا همراه با جراحی نیاز داشته باشند.
- انتظارات و هدف شما از درمان: کسی که فقط به دنبال کمی مرتب تر شدن دندان هاست، شرایط متفاوتی نسبت به فردی دارد که اصلاح کامل بایت و تغییر محسوس نیمرخ می خواهد. انتظارات واقع بینانه، انتخاب طرح درمان را منطقی تر می کند.
- زمان، هزینه و میزان همکاری: ارتودنسی نیاز به مراجعات منظم، رعایت بهداشت و استفاده صحیح از ابزارهای کمکی دارد. اگر سبک زندگی، شغل یا شرایط مالی تان اجازه این همکاری منظم را ندهد، ممکن است پزشک طرح درمان دیگری را پیشنهاد کند.
در نهایت، این موارد فقط یک نقشه ی کلی هستند؛ تصمیم نهایی همیشه بعد از معاینه حضوری و بررسی عکس ها توسط متخصص گرفته می شود.
چه کسانی بهتر است سراغ ارتودنسی نروند یا درمان را با احتیاط شروع کنند؟
هرچند در اغلب افراد، با بررسی دقیق می توان راهی برای درمان پیدا کرد، اما در بعضی شرایط، ارتودنسی جزو موارد احتیاط در ارتودنسی محسوب می شود و نباید بدون ارزیابی کامل شروع شود. برای مثال، افرادی که بیماری های کنترل نشده ای مثل دیابت کنترل نشده، پوکی استخوان شدید یا مشکلات جدی و فعال لثه دارند، حتماً باید ابتدا وضعیت عمومی و سلامت دهان و دندان خود را تحت نظر پزشک و متخصص مربوطه پایدار کنند. در غیر این صورت، ریسک های ارتودنسی در بعضی افراد بالا می رود و نتیجه درمان ممکن است قابل پیش بینی و پایدار نباشد.
گروهی دیگر کسانی هستند که به هیچ وجه امکان حضور منظم در جلسات ویزیت را ندارند یا در رعایت بهداشت دهان و دندان دقت کافی ندارند. ارتودنسی یک درمان طولانی مدت است و موفقیت آن به تنظیم های دوره ای، تعویض سیم و الاستیک و همکاری دقیق بیمار وابسته است.
همچنین افرادی که انتظارات غیرواقع بینانه دارند، مثلاً می خواهند در چند ماه، تغییرات شدید ببینند، بهتر است قبل از شروع، صادقانه با متخصص صحبت کنند تا تصویر واقعی تری از مسیر درمان و موفقیت درمان ارتودنسی در سنین مختلف داشته باشند.
در نهایت، این توضیحات فقط برای افزایش آگاهی عمومی است و به هیچ وجه جای معاینه حضوری و تصمیم گیری تخصصی را نمی گیرد. تشخیص این که در شرایط فعلی شما ارتودنسی امن و مناسب هست یا نه، همیشه بر عهده متخصص ارتودنسی است.
در نهایت …
در طول این مطلب دیدیم که سن، تنها عامل موفقیت یا عدم موفقیت درمان نیست؛ مهم تر از عدد شناسنامه، وضعیت استخوان فک، سلامت لثه و نوع ناهنجاری دندان هاست. دوران رشد، بهترین بازه برای شروع ارتودنسی است و معمولاً درمان در کودکی و نوجوانی سریع تر، ساده تر و با نتیجه پایدارتر پیش می رود؛ اما این به معنی بسته شدن کامل مسیر درمان در بزرگسالی نیست و در بسیاری از افراد، با برنامه ریزی درست و مراقبت کافی، می توان به نتایج بسیار خوبی رسید.
در عمل، پاسخ دقیق سوال ارتودنسی تا چند سالگی جواب میده فقط بعد از معاینه حضوری، بررسی عکس ها و مشورت مستقیم با متخصص ارتودنسی مشخص می شود.
اگر بعد از خواندن این مقاله هنوز سوالی دارید یا می خواهید برای مشاوره تخصصی و درمان اصولی راهنمایی بگیرید، می توانید به لینک زیر مراجعه کنید: