در کشور ما قریب به اتفاق اکثر جامعه به درجه و انواع متفاوتی از بیماری های دهانی و دندانی (پوسیدگی دندان و بیماری های لثه) رنج میبرند. شناسایی بیماریهای دهان و شناخت انواع زخم دهان علمی است در دانش پزشکی به معنای تحقیق و کاوش در زمینه آسیب شناسی نوع بیماری موجود در بدن. بیماری های دهان و دندان از شایعترین بیماری های عفونتی در انسان است که در این علم انواع ویروس، باکتری و یا قارچ موجود در دهان بعد از نمونه گیری شناسایی میشوند و با انجام آزمایشات گوناگون به دنبال اینکه علت و نوع زخم داخل دهان از چیست و یا دلیل زخم شدن زبان چیست پرداخته میشود. مهمترین علت به وجود آمدن بیماری در دهان، تغییر عادات و رژیم غذایی، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، رفتارهای جنسی پر خطر، مصرف دخانیات و بی توجهی به سلامت دندان از کودکی است. علم آسیب شناسی دهان فک و صورت یا شناخت انواع زخم دهان نقش مهمی را در زمینه کمک به پزشکان و متخصصان برای تشخیص و شناسایی علت و درمان انواع زخم دهان، سرطان زبان، سرطان لثه و علائم سرطان دهان ایفا میکند.
فهرست مطالب
- شناخت انواع بیماریهای دهان، بیماری های فک و بیماری های زبان و لثه
- شایع ترین علل ایجاد زخم‌های دهان چیست؟
- زخم‌های دهانی چگونه درمان میشوند؟
- آیا سرطان میتواند در دهان زخم ایجاد کند؟
- متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت کیست؟
- عملکرد متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت چگونه است؟
- آیا متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت می توانند درمان های دندانپزشکی انجام دهند؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
شناخت انواع بیماریهای دهان، بیماری های فک و بیماری های زبان و لثه
اهمیت شناسایی و درمان بیماری های دهان و انواع زخم دهان و یا پیشگیری و برنامه ریزی جهت مراقبت های بهداشتی بسیار بالاست. توجه داشته باشید به محض احساس ضایعه و زخم مشکوک در دهان در ابتدا باید توسط دکتر زخم های دهان، فک و صورت معاینه شده و در ادامه به شناسایی و درمان علت به وجود آمدن انواع زخم های دهان بپردازید. نشانه های بیماری در دهان شامل برفک دهان، بیماری های دندان، بیماری فک (کیست های فکی) وجود انواع زخم دهان و …است.
بروز بیماریهای فک، بیماری های دهان و صورت به دو گروه مادرزادی و یا اکتسابی تقسیم بندی میشوند:
1- بیمار های دهانی مادرزادی:
- زبان بزرگ
- گره زبانی
- شکاف لب و کام
- سندرم عقاب
- مال اکلوژن
2- بیماریهای اکتسابی دهان، فک و صورت
به صورت عفونی هستند و به شاخه های ویروسی، باکتریایی و قارچی تقسیم میشوند.
با تغییر الگوی زندگی در جهت نادرست افزایش شیوع انواع سرطان ها چشمگیر شده و متاسفانه افزایش سرطان های مربوط به دهان نیز قابل توجه است. از این رو میتوان گفت اگر با هرکدام از علائم و نشانه های زیر مواجه شدید حتما به متخصص بیماری های دهان فک و صورت مراجعه کنید:
- وجود زخم هایی در ناحیه دهان صورت و سر که به مدت دو هفته بهبود نیافتند.
- وجود برآمدگی روی لب ها لثه ها و یا دیگر نواحی دهان که درحال رشد باشند.
- نقاط سفید در دهان، زخم های قرمز و لکه های قهوه ای و لکه های تیره در بافت های دهان.
- خونریزی های مکرر در دهان.
- احساس بی حسی یا درد در نواحی مختلف صورت دهان و گردن.
توجه داشته باشید که در اغلب موارد این نشانه ها ضایعات سرطانی نیستند اما نکته حائز اهمیت این است که با تشخیص زودرس ضایعات سرطانی میتوان درصد موفقیت را در درمان سریعتر بالا برد.
عفونت باکتریایی
پلاک دندان چیست؟ پلاک دندان نوع باکتری از مجموعه زخم های دهان است که در نواحی اطراف دندان و لثه به وجود می‌آید. عدم رسیدگی به بهداشت دهان و دندان، پلاک دندان به مرور در اطراف لثه انباشته شده و باعث التهاب در لثه و دهان میشود. مواد خارجی وارد مخاط شده و ترکیب میشوند. این ترکیب به مرور زمان باعث ایجاد باکتری‌هایی به شکل بیرنگ و چسبنده میشوند. پلاک‌ها باکتری‌های بی‌آزاری هستند و به راحتی توسط مسواک و نخ دندان درست از بین می‌روند. با گذشت زمان و عدم رسیدگی پلاک دندان به شکل ضخیم‌تر شده و تشکیل جرم دندان را میدهند.
انواع ضایعات و بیماری های دهان
- ضایعات وزیکولوبولوز : ضایعاتی که در نمای بالینی به شکل زخم هستند و یا به صورت تاول های برجسته که حاوی مایع شفاف به قطر کمتر از 1 سانتیمتر (vesicles) و یا به قطر بیشتر از 1 سانتی متر (bullae) هستند.
- ضایعات سفید رنگ یا ضایعات قرمز رنگ : ضایعات و زخم هایی که به شکل خطوط سفید یا قرمز در مخاط دهان دیده میشوند.
- ضایعات پیگمانته : که هم سطح با مخاط دهان هستند اما به علت تغییر رنگ نسبت به بافت اطراف قابل تشخیص هستند. رنگ این نوع ضایعات قهوه ای، سیاه، بنفش است.
در این موارد متخصص زخم های دهان و دندان هشدار میدهد که در صورت عدم توجه به بیماری های دهان، زخم داخل دهان، و زخم روی زبان، بیماری موجود پیشرفت کرده و باعث بروز عوارض وخیم‌تری میشود.
انواع زخم دهان
انواع زخم در دهان ممکن است در ناحیه‌های مختلفی از دهان ایجاد شود. انواع زخم دهان به شکل زخم داخل لپ، زخم داخل لب، زخم زیر لب، زخم روی لثه به عنوان آفت در دهان و… به وجود بیاد. انواع زخم دهان که زخم‌های شایعی هستپند باعث درد و ناراحتی در فرد میشوند. رنگ آنها اغلب زرد یا قرمز رنگ است. اغلب انواع زخم در دهان خطرناک نیستند اما ممکن است باعث ایجاد درد و ناراحتی باشند. انواع زخم دهان همراه با عکس زخم دهان و عکس بیماریهای لب شامل موارد زیر میشوند:
- زخم آفت دهان
- تبخال
- لکوپلاکیا
- لیکن پلان
- موکوسل لب
عفونت‌های ویروسی در دهان
عفونت‌های ویروسی به شکل انواع زخم در دهان مانند : تاول، تبخال (هرپس سیمپلکس) و زخم در اطراف دهان پدیدار میشوند. در این نوع اختلال، زخم ایجاد شده فقط ۱۰ درصد دارای عفونت ویروسی را داراست و ممکن است ۳ تا ۱۰ روز در اطراف دهان باقی بماند. نوع دیگر این بیماری به شکل زخمی است که مجددا عود میکند و گاها در عملکرد سیستم ایمنی بدن نیز اختلال ایجاد میکند.
بیماری های قارچی
بیماری قارچی دهان از نوع عفونتی است که در محدوده دهانی، برفک دهان (کاندیدیازیس دهانی) نامیده میشود. برفک دهان از شایع ترین نوع عفونت های قارچی است. نشانه های این بیماری به صورت ظهور لکه های سفید داخل دهان و لکه های سفید دور لب است که سوزش و درد را به همراه دارد. بیماری برفک دهان به دلیل افت عملکرد سیستم ایمنی رخ میدهد. ممکن است در افرادی که از دندان مصنوعی استفاده میکنند هم بروز دهد. تشخیص این بیماری بر عهده متخصص زخم های دهان و لب است و درمان قارچ دهان، درمان زخم های دهان یا درمان زخم لثه با تجویز دارو زخم دهان انجام میشود.
بروز آسیب هایی در اثر ضربه یا تماس با مواد شیمیایی
برخی از ضربه های مکانیکی و یا تماس با مواد شیمیایی و حرارتی به دهان، میتواند به بافت نرم آن آسیب بزند و باعث ایجاد انواع زخم دهان شود. برخی دیگر از بیماری های شایع دهانی سندرم شوگرن و آنژیوادم هستند.
سرطان دهان
بیماری سرطان دهان اغلب در ناحیه داخلی دهان، کف دهان، لثه، لبها و یا در قسمت داخلی گونه ها به وجود می آید. سرطان دهان در مراحل اولیه به شکل زخم و بدون درد ظاهر میشود. توصیه میشود به محض مشاهده یک زخم یا توده مشکوک هرچه سریعتر به مرکز درمان بیماری و زخم های دهان فک و صورت و متخصص بیماری و زخم های دهانی مراجعه کنید.
بیماری سوزش دهان
در این نوع بیماری که تا کنون علت پزشکی و دندانپزشکی (BMS) به خصوصی برای شناخت آن ذکر نشده است، تقریبا میتواند همه افراد را تحت تاثیر خود قرار دهد. افراد میانسال و بیشتر زنان که در معرض یائستگی و خشکی دهان هستند، درصد بالاتری از آمار ابتلای این بیماری را به خود اختصاص داده اند. بیماری سوزش دهان دارای تاثیرات بد روحی مانند افسردگی، اضطراب و انزوای اجتماعی است. این اختلال درمان قطعی ندارد و بهبود آن بوسیله داروهای ضد درد، داروی زخم دهان یا دارو برای زخم سقف دهان، مکمل های ویتامین و مرطوب کننده ها انجام میپذیرد. علائم این بیماری به شکل سوزن سوزن شدن یا بی حس شدن دهان، از دست دادن اشتها و ذائقه، احساس خشکی در دهان و افزایش تشنگی، احساس تلخی در دهان و احساس سوزش روی زبان است.
شایع ترین علل ایجاد زخم‌های دهان چیست؟
شایعترین علت زخم‌های دهانی، آسیب های فیزیکی است. گاز گرفتن گونه یا زبان و لب در هنگام غذا خوردن، تیزی یک دندان، فشار ناشی از مسواک زدن محکم و یا دندان‌های مصنوعی که در دهان لق هستند، می‌توانند بافت دهان را زخم کنند. این “زخم‌ها به زخم‌های ناشی از ضربه یا زخم های تروماتیک” معروف‌اند.
عوامل دیگری نیز ممکن است در دهان زخم ایجاد کنند مثلا سوختگی ناشی از غذای داغ،، تبخال‌های دهانی (داخل دهان)، عکس‌العمل به بعضی داروها مثل داروهای شیمی درمانی ، دیابت و سرطان..
زخم‌های دهانی چگونه درمان میشوند؟
برای درمان یک زخم دهانی باید علت آن را بدانیم. بعضی وقت‌ها درمان بسیار ساده و در حد رفع تیزی یک دندان یا پرکردگی و یا ترمیم دندان مصنوعی است، اما اگر علت زخم‌ها شناخته شده نباشد، درمان آن نیز مشکل‌تر خواهد شد. مثلا آفت درمان‌پذیر نیست، اما برای کم کردن سوزش آن میتوان از دهان شویه‌ها و پمادهای بی‌حس کننده یا سایر داروهای اختصاصی استفاده کرد.
برخی مواقع علت آفت وجود بیماریهای زمینه ایی مانند کم خونی فقر آهن یا کمبود ویتامین B12 و یا کمبود عناصری مانند روی می باشد.
برخی اختلالات گوارشی مانند بیماری سلیاک هم می تواند باعث بروز آفت شود.در این موارد جهت برطرف شدن آفت های دهانی درمان اختلالات زمینه ایی ضروری است.
آیا سرطان میتواند در دهان زخم ایجاد کند؟
معمولا سرطان‌های دهان در ابتدا به صورت زخم ظاهر میشوند. البته ضایعه‌های دیگری مثل لکه‌های پایدار قرمز، سفید و یا مخلوطی از این ها و یا برجستگی‌ها و …. هم ممکن است به عنوان ضایعه‌های پیش سرطانی مطرح شوند. اما زخم‌های دهانی از شایعترین علایم اولیه سرطان دهان هستند. البته نگران نشوید و هر زخمی را در دهانتان به عنوان عامل ابتلا به سرطان ندانید.
دقت کنید اگر زخمی بدون وجود علتی آشکار (مثل یک دندان یا پرکردگی تیز یا…) مدت طولانی در دهان باقی بماند، ممکن است شروعی برای سرطان دهان باشد. این زخم‌ها هر چه زودتر درمان شوند، احتمال تبدیل آنها به سرطان کمتر میشود. پس لطفا در مورد آنها با دندانپزشک خودتان مشورت کنید.
زخم‌های پیش سرطانی معمولا روی سطوح مختلف زبان مثل سطح پشتی، کناری یا زیرین اتفاق می‌افتند، اما ممکن است که زخم‌های پیش سرطانی در مناطق دیگر دهان هم یافت شوند. سیگار کشیدن و مصرف الکل زمینه را برای ابتلا به سرطان دهان فراهم میکند. کسانی که هم سیگار و هم الکل را به مقدار زیاد مصرف میکنند، استعداد بسیار زیادی برای ابتلا به سرطان دهان دارند.
متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت کیست؟
متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت یکی از رشته های تخصصی دندانپزشکی است که فارغ التحصیلان رشته دندانپزشکی عمومی بعد از قبولی در آزمون ورودی دستیاری می توانند در این رشته تحصیل کنند. متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت معمولا دوره تخصصی خود را در سه سال به پایان می رسانند. بعد از اتمام دوره تخصصی در صورت قبولی در امتحانات بورد تخصصی به عنوان متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت شناخته می شوند.
عملکرد متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت چگونه است؟
متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت در زمینه پیشگیری و درمان ضایعات دهانی و مخاط بافت نرم و سخت دهان فعالیت دارند. همچنین در مورد تشخیص و درمان ضایعات دندانی و فکی صورتی و همینطور مشکلات مفصل گیجگاهی فکی و کیستها و تومورهای فکی و دردهای لثه ای و فکی صاحب تجربه و تخصص می باشند. درمان ضایعات عروقی و زخم های دهانی و ضایعات سفید و قرمز و سیاه رنگ مخاط دهان به عهده این متخصصین است.
زمینه فعالیتهای متخصص بیماری دهان بدین شرح است:
- تشخیص ضایعات فک و دهان (تغییر رنگ ، زخم ، برجستگی ، درد ، سوزش و خشکی دهان و…)
- بیوپسی مخاط دهان در فرایند تشخیص (پمفیگوس ، بدخیمی ، بیوپسی از غد بزاقی مینور لب در شوگرن و…)
- تشخیص و درمان غیر جراحی اختلالات مفصل گیجگاهی فکی بواسطه شناخت از سیستم اکلوژن و ماضغه
- تشخیص اختلالات غدد بزاقی (موکوسل و تومورهای دهان) و کنترل غیر جراحی آنها (خشکی دهان)
- مشاوره قبل و حین و بعد درمان بیماران تحت رادیوتراپی و کموتراپی در راستای کنترل عوارض دهانی
- مشاوره دندانپزشکی در بیماران با مشکلات پیچیده (پیوند اعضا، دیالیز، دیابت، فشار خون، بارداری و…)
- مشاوره فقدان کانون عفونی ناحیه دهان دندان قبل از جراحی قلب، دیالیز، پیوند، تعویض مفصل و کموتراپی..
آیا متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت می توانند درمان های دندانپزشکی انجام دهند؟
متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت در دوره تخصصی خود دارای واحدهای درسی متعددی با پزشکان می باشند و دوره های متعددی در بیمارستان ها به همراه دانشجویان پزشکی می گذرانند . این دوره ها شامل رشته های تخصصی خون و انکولوژی و کلیه و دستگاه های تنفسی و غدد و داخلی و پوست و قلب و عروق و… می باشد. متخصصین بیماریهای دهان به دلیل گذراندن دوره های پزشکی کاملا با بیماری های سیستمیک و اتیولوژی این بیماران آشنا می باشند و به راحتی قادر به درمان های دندانپزشکی بیماران سیستمیک می باشند.
سخن پایانی
شما در این مقاله با انواع بیماری های دهان فک و صورت آشنا شدید. همچنین از عملکرد متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
زخم‌های ناشی از ضربه معمولا در کنار یا نزدیکی عامل ایجاد کننده ضربه دیده میشوند و تا وقتی که عامل ایجاد کننده زخم از بین نرود، زخم در سر جای خود باقی می‌ماند.
آفت بیماری شایعی است که به صورت عود کننده در دهان ایجاد میشوند. آفْت، یک عفونت ویروسی نیست و قابلیت سرایت هم ندارد، اما عامل ژنتیک در بروز آن بسیار مؤثر است.
اگر در دهان خود زخم‌های زیادی دارید که مرتبا خوب میشوند و دوباره عود میکنند، به “آفت” فکر کنید. حدود یک پنجم افراد بالغ به آفت دچار میشوند. زبان، کف دهان و لثه‌ها ممکن است دچار آفت شود. زخم‌های آفتی معمولا دایره‌ای شکل هستند که کف آنها سفید رنگ و لبه زخم نامنظم است. ممکن است چند آفت در کنار هم قرار بگیرند و به صورت خوشه‌ای دیده شوند. آفت‌های کوچک معمولا در سه تا شش روز برطرف میشوند، اما آفت‌های بزرگ ممکن است حتی تا چندین هفته در دهان باقی بمانند. اگر آفتی در کنار لوزه‌ها و حلق قرار بگیرد، خوردن و بلعیدن را بسیار مشکل و دردناک میکند. دلیل خاصی برای ایجاد آفت، یافته نشده است، اما تغییرات هورمونی و استرس ممکن است زمینه را برای ایجاد آفت فراهم کنند.
