درمان ریشه دندان یا به اصطلاح عصب کشی دندان یکی از روشهای درمانی دندانپزشکی است. درد دندان در ناحیه عصب اغلب به دلیل وجود پوسیدگی، عفونت یا التهاب لثه است. برای درمان هر چه بهتر ریشه دندان لازم است که دندانپزشک علاوه بر تجربه کافی، وسایل و تجهیزات دندانپزشکی به‌روزی در اختیار داشته باشد.
فهرست مطالب
- مقدمه‌ای درباره دندانپزشکی
- در چه شرایطی درمان ریشه دندان انجام می‌شود
- مراحل انجام درمان ریشه دندان
- وظایف اندودانتیست
- نکات مهم پس از درمان ریشه دندان
مقدمه‌ای درباره دندانپزشکی و عصب کشی دندان
قدیمی‌ترین دستاوردها در ارتباط با درمان بیماری‌های دندانی به عصر پالئولیتیک ( ۲۵ تا ۴۰ هزار سال پیش) باز می‌گردد. اما یافته‌های مربوط به کارهای درمانی در این زمینه قدمتی چهار تا پنج هزار سال دارد. دندانپزشکی نیز برای اولین بار در قرن هجدهم و در عصر باروک بود که به عنوان رشته ای جدا از علم پزشکی مطرح شد. عصب کشی (اندودنتیک تراپی) یا به بیان بهتر درمان کانال ریشه (root canal therapy) به درمان پالپ یا همان مجرای کانال ریشه که ملتهب، عفونی یا نکروز (غیر زنده) شده است گفته می‌شود.
پالپ دندان از سلول‌های ادنتوبلاست (سلول‌های اختصاصی پالپ ) سلول‌های بنیادی، فیبروبلاست‌ها، سلول‌های سیستم ایمنی، عروق خونی، لنفاتیک‌ها و اعصاب تشکیل شده است. اگر پالپ دندان به هر علتی مانند ضربه، نکروز شود (بمیرد) یا به دلیل پوسیدگی عفونی و ملتهب شود، دندان به درمان ریشه نیاز پیدا می‌کند.
تشخیص و درمان اندودنتیک
تشخیص و درمان اندودنتیک در دو حالت قابل طرح می‌باشد. اولین حالت در موارد اورژانسی است. بیمار با درد و احتمالا تورم یا دندانهای جابجا شده یا بیرون افتاده مراجعه می‌کند. دومین حالت در زمان کشف اتفاقی درگیری پالپ و پری اپیکال (بافت اطراف دندان) در حین درمان ترمیمی دندان است. البته که این مورد بدون هیچ‌گونه علائم دیده می‌شود.
در حالت اول جهت رهایی از درد و جلوگیری از گسترش عفونت و ثابت کردن دندانهای لق شده یا بیرون آمده درمان اورژانسی مورد نیاز است. در حالت دوم درمان‌کامل اندودنتیک یا عصب کشی به عنوان بخشی از طرح درمان جامع ضروری و لازم است.
تشخیص صحیح کلید درمان موثر و کارآمد می‌باشد. هر چند در بعضی اوقات تصمیم گیری در مورد یک تشخیص قطعی و مشخص بسیار مشکل و حتی غیر ممکن است. دانستن این نکته مهم است که بیماری‌های مهم پالپ و پری اپیکال اغلب بدون وجود علائم مشخص در حال حاضر یا در گذشته است. دندانپزشک برای اجرای روند درمانی باید از سایر شاخص‌های وجود بیماری آگاه باشد. این کار نیاز به معاینه دقیق دارد.
مراحل انجام درمان ریشه دندان یا عصب کشی
درمان ریشه یا عصب کشی در چند مرحله ممکن است انجام شود:
- معاینه دندان
- تهیه حفره دسترسی به کانال‌های دندان
- آماده سازی کانال
- پر کردن کانال
مرحله اول: معاینه و انجام تست توسط دندانپزشک
بعد از معاینه دقیق دندان لازم است تا تست‌هایی توسط دندانپزشکی انجام شود. این تست‌ها شامل تست‌های حیاتی پالپ و پری اپیکال می‌باشد. این تست‌ها جهت حصول اطمینان دندانپزشک برای انجام درمان ریشه صورت می‌گیرد.
مرحله دوم: ایجاد دسترسی برای دستیابی به ریشه دندان
دندانپزشک ابتدا به طور کامل پوسیدگی‌ها و ترمیم های قبلی را با فرزهای مخصوص بر می‌دارد. سپس به تهیه حفره دسترسی می‌پردازد تا دسترسی مستقیم به کانال های دندان پیدا کند.
مرحله سوم: آماده سازی کانال ریشه دندان
مرحله بعدی آماده سازی کانال با استفاده از وسایل و تکنیک‌های موجود می‌باشد. این کار را با کمک فایل‌های دستی یا روتاری (موتوری) انجام می‌دهند. آماده سازی کانامل با استفاده از روش های step back, passive step backیاbalance forced ویا crown down آماده سازی و گشاد کردن کانال به منظور حذف مکانیکی بافت پالپ و عاج عفونی انجام می‌شود.
مرحله خیلی مهم هنگام آماده سازی کانال، ضد عفونی کردن کانال است. این کار را با شستشو دهنده‌های مخصوص مانند هیپوکلریت سدیم ۵ درصد، کلرهگزیدین ۲ درصد و … انجام می‌دهند. ضد عفونی کردن کانال به خروج دبری‌ها (مواد باقیمانده داخل کانال)، لغزنده کردن داخل کانال، حل کردن بافت‌های آلی و غیر آلی و جلوگیری از تشکیل لایه اسمیر باکتریایی یا حذف آن بعد از شکل گیری کمک می‌کند.
مرحله چهارم: پر کردن کانال ریشه دندان و عصب کشی
بعد از شستشوی فراوان کانال با نرمال سالین یا آب مقطر، داخل کانال به طور کامل خشک می‌گردد. پس از آماده سازی و خشک کردن کانال نوبت به پرکردن داخل کانال می‌رسد. اغلب با ماده‌ای مخروط مانند به اسم گوتا پرکا آغشته به سیلر (برای سیل و مهر و موم کردن کانال های فرعی و توبول های عاجی و…) انجام می‌شود.
وظایف متخصص درمان ریشه یا اندودانتیست
- سفید کردن دندان‌هایی که تغییر رنگ داده اند
- انجام جراحی برای برطرف کردن مشکلات پری رادیکولار یا بافت اطراف دندان
- دوباره در جای خود قرار دادن دندانهای بیرون افتاده
- درمان دندان‌هایی که دچار ضربه یا تروما شدند
- تشخیص و درمان دردهای داخل دهانی
- ترمیم دندان هایی که درمان ریشه شده اند
نکات مهم بعد از عصب کشی دندان
بعد از اتمام درمان ریشه، ترمیم دندان صورت می‌گیرد. قبل از آغاز درمان ریشه باید قابلیت ترمیم دندان تایید شود. روشهای انتخابی برای ترمیم نیز باید در نظر گرفته شود. هرچند انتخاب ترمیم نهایی فقط می‌تواند بعد از برداشت پوسیدگی‌ها و ترمیم‌های موجود و آماده سازی حفره دسترسی انجام گیرد. روشهای انتخابی ترمیم نیاز به توجه دقیق دارند. چرا که بیشتر دندانهای عصب کشی شده به علت فاکتورهای ترمیمی از دست می‌روند.
دندان درمان ریشه شده ترمیم نشده یا دارای ترمیم موقت که فاقد ترمیم دائمی است مستعد پذیرش مشکلات است. غیر از مواردی که دلایل خاصی برای تاخیر وجود داشته باشد، ترمیم نهایی باید هرچه زودتر بعد از انجام درمان کانال ریشه انجام شود.
نکات تکمیلی
نیازهای زیبایی موجب شده استفاده از مواد همرنگ دندان مانند کامپوزیت برای ترمیم‌های مستقیم و غیر مستقیم رو به افزایش رود. این مواد ممکن است خواص عملکردی مطلوب کمتری از مواد ترمیمی فلزی یا همان آمالگام داشته باشند. هنگام درمان به کمک کامپوزیت ممکن است که نیاز به برداشت نسج بیشتری از دندان شود. باید مراقب بود که استحکام ساختاری دندان به خطر نیافتد. هرچند انتخاب ترمیم نهایی در دندانهای قدامی به دلیل زیبایی محدودیت‌هایی دارد.
در دندان‌هایی که میزان تخریب آنها زیاد است (تروما، ضربه، ترمیم های پروگزیمالی وسیع) پوشش کامل تاج و پست و کور یا همان روکش تجویز می‌گردد. در دندانهای خلفی یا پره مولر و مولر تنوعات درمانی بیشتری وجود دارد.
منابع: اصول و درمان اندودنتیکس ترابی نژاد/والتون ۲۰۰۸ چاپ دوم، روشهای نوین در درمان اندودنتیکس، مرجع کامل مبانی وسایل و روش های آماده سازی کانال دندان چاپ دوم، مسیرهای پالپ ۲۰۱۶ چاپ اول
