یکی از روشهای سریع و دقیق تشخیص آبسه دندان، پوسیدگی دندان، نقایص فک و دندان و انواع ناهنجاری‌ها و آسیب‌های دیگر، استفاده از دستگاه‌ها و دوربین‌های رادیوگرافی است. دستگاه‌های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و به‌طورکلی رادیوگرافی‌ها به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می‌شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد.
به منظور تشخیص دقیق تر و بهتر ممکن است بعد از معاینات بالینی دندانپزشکی، مراجع به دلیل گرفتن تصاویر دندانی به مراکز رادیولوژی ارجاع داده شود. نوع تصاویر و تعداد آن به عوامل مختلفی بستگی دارد مانند سن، تعداد مراجعات به دندانپزشک در سال، نحوه رعایت بهداشت، زمینه ارثی، استعداد فرد به پوسیدگی و بیماری های دهان و دندان و … مراجع و همچنین معاینه بالینی دندانپزشک دارد.
فهرست مطالب
رادیوگرافی دندان چیست؟
تصویربرداری دندان با اشعه ایکس معمولا سالانه با مراجعه به دندانپزشک انجام می‌گیرد. تصویربرداری‌ها همچنین می‌توانند با درخواست دندانپزشک به دنبال ایجاد مشکل یا درمان دندانی، تعداد دفعات بیشتری به کار گرفته شوند. فاکتورهایی که بر تصویربرداری دندانپزشکی با اشعه ایکس اثر می‌گذارند شامل: سن، سلامت فعلی دهان و دندان، نشانه‌های بیماری دهانی، سابقه بیماریهای لثه و یا پوسیدگی دندان می‌شوند. اگر بیمار جدیدی هستید، احتمالا تحت پرتونگاری دندانی قرار می‌گیرید تا دندانپزشک جدید شما بتواند تصویری شفاف از سلامت دنداننان به دست آورد.
انواع روشهای رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال
تصاویر دندانپزشکی دیجیتال از طریق سه روش به دست می آیند:
- مستقیم: از یک سنسور الکترونیکی که در دهان قرار دارد برای ضبط تصاویر استفاده می کند.
- غیر مستقیم: از یک اسکنر فیلم با اشعه ایکس برای دیدن اشعه ایکس دندانپزشکی سنتی به عنوان تصاویر دیجیتال استفاده می کند.
- نیمه مستقیم: از یک سنسور و اسکنر برای تبدیل اشعه ایکس دندان به فیلم دیجیتال استفاده می کند.
مزایای رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال
مزایای رادیوگرافی دیجیتال دندانپزشکی در مقایسه با اشعه ایکس دندانپزشکی سنتی و آنالوگ قدیمی شامل موارد زیر است:
الف) رادیوگرافی‌های دیجیتال مناطق پنهان کوچکی از پوسیدگی بین دندانها یا زیر ترمیم‌های موجود، عفونت‌های استخوانی، بیماریهای لثه «پریودنتال» ، آبسه‌ها یا کیست‌ها، ناهنجاری‌های رشدی و تومورهایی را نشان میدهد که به‌تنهایی با معاینه چشمی دندانپزشکی قابل‌تشخیص نیست.
ب) رادیوگرافی‌های دیجیتال را می‌توان فورا در هر مانیتور کامپیوتر مشاهده کرد و برای افزایش کنتراست و جزئیات، با آپشن های تنظیمات، تغییراتی ایجاد نموده و بدون افت کیفیت به‌صورت الکترونیکی به متخصصان منتقل کرد.
تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع مشکلات دندانپزشکی میتواند باعث صرفه‌جویی در وقت و پول و نیز احساس درد و ناراحتی کمتر شود.
ج) فناوری ذخیره‌سازی میکرو دیجیتال، امکان ذخیره‌سازی بیشتر حجم زیادی از داده‌ها را در درایوهای کوچک و صرفه‌جویی در فضا را فراهم میکند. عکس دیجیتال دندان را می‌توان به راحتی در پرونده الکترونیکی بیمار ذخیره کرد و به سرعت به شرکت بیمه، دندانپزشک معالج یا مشاور ارسال کرد. به این ترتیب روند درمان سریع‌تر و بدون اختلال طی میشود و شرکت بیمه گذار سریع‌تر خسارت بیمه‌ای را پرداخت میکند.
سایر مزایای استفاده از عکسبرداری دیجیتال
- عکس دیجیتال دندان نیاز به ظهور با مواد شیمیایی ندارد و پسماندهای خطرناک و فویل سربی تولید نمی‌کند. بنابراین رادیولوژی دیجیتال جایگزینی “سبزتر” و دوستدار محیط زیست است.
- رادیولوژی دیجیتال و عکس opg را می‌توان به راحتی برای دیگر دندانپزشکان ارسال کرد، یا اگر دندانپزشکی رایانه در اختیار ندارد، از عکس دندان پرینت گرفت.
- سنسورهای دیجیتال و صفحه‌های PSP به اشعه ایکس حساس‌تر هستند و نسبت به فیلم به 50 تا 80 درصد تابش کمتر نیاز دارند. این تکنولوژی از اصل ALARA (پایین‌ترین حد ممکن قابل دسترس) پیروی میکند و ایمنی در برابر تشعشع را افزایش میدهد.
- رادیوگرافی دیجیتال از ویژگی‌هایی چون کنتراست، رنگ‌بندی، سه بعدی بودن، وضوح بالا، قابلیت چرخش، زوم و … برخوردار است و کار تفسیر و تشخیص را برای دندانپزشک راحت‌تر میکند و دندانپزشک بهتر میتواند عکس دندان را به بیمار توضیح دهد.
فاکتورهایی که بر تعداد رادیوگرافی‌ها تاثیر میگذارد
- سن بیمار
- سابقه ی بیماریهای دندانی
- مشکلات لثه ای
- سلامتی کنونی دندانها
- داشتن دندانهای خراب
- انجام اعمال جراحی بر روی دندانها
- انجام ارتودنسی
اطفال به دلیل روند رشد نیاز به مشاهده مداوم دندانهایشان دارند ودر نیجه به تعداد بیشتری رادیوگرافی نسبت به بزرگسالان نیاز دارند .دندانپزشک به طور منظم بیماران اطفال را ویزیت کرده و سلامت دندانهای شیری را بررسی ودرمان میکند به اینصورت تا جای ممکن از مشکلات آتی دندانهای دايمی پیشگیری کند .
آموزش ویژه برای دندانپزشکان و تکنسین‌ها
دندانپزشکان ، متخصصان بهداشت دهان و دندان ، دستیاران دندانپزشکی و رادیولوژیستهای دهان، فک و صورت قادر هستند بعد از گذراندن آموزشهای ویژه ، با رادیوگرافی دیجیتال کار کنند.
الزامات آموزش رادیوگرافی برای پرسنل مطب دندانپزشکی غالبا متفاوت از و نسبت به پرسنل پرتونگاری پزشکی دقیق تر است و در قوانین مطب های دندانپزشکی اغلب کشورها یافت می شود.
ضروریات آموزشی مورد نیاز شامل موارد زیر است:
به روز رسانی ایمنی دوره ای و فراهم بودن و آموزش تجهیزات لوازم و فنون جدید، روشهای کنترل میکروبی و آموزش مداوم در استفاده صحیح و بی خطر از تجهیزات پرتویی.
مشکلات رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال
هزینه های راه اندازی رادیوگرافی دیجیتال برای دندانپزشکان گران است ، که تخمین های محافظه کارانه از ۱۱ هزار دلار تا ۱۵هزار دلار برای سیستم سنسور سیمی (بدون احتساب هزینه کامپیوترها، نرم افزارها و سخت افزارهای اضافی مانند سرورها) و هزینه برای یک سیستم بدون سیم از ۲۰ هزار تا ۵۰ هزار دلار متغیر است، البته بدون احتساب هزینه های تعمیر، نگهداری و سرویس های دیگر.
همچنین اکثر سیستم ها بیش از یک سنسور دارند و هزینه دیگری نیز برای تبدیل سوابق قدیمی به دیجیتال وجود دارد. ضمن این که پیاده سازی رادیوگرافی دیجیتال در مطب های دندانپزشکی نیاز به آموزش های مخصوص دارد که باید بطور دوره ای بروزرسانی شود.
خطرات رادیوگرافی دندان با اشعه ایکس
با اینکه در تصویربرداری دندان از اشعه ایکس استفاده میشود اما میزان آن به‌قدری کم است که برای کودکان و بزرگسالان، ایمن محسوب میشود. در صورتیکه دندانپزشک شما از تصویربرداری دیجیتال به جای فیلم‌های معمولی استفاده کند، خطرات ناشی از پرتوگیری کاهش بیشتری می‌یابد.
برای تصویربرداری یک پیش‌بند محافظ بر روی قفسه سینه، شکم و لگن قرار می‌گیرد تا از پرتوگیری ناخواسته به اندام‌های حیاتی جلوگیری شود. همچنین ممکن است یک محافظ تیروئید بر روی غده تیروئید قرار داده شود. کودکان و زنان باردار یا زنانی که در سن باروری هستند، باید از یک پیش‌بند سربی محافظ استفاده کنند.
باید به این نکته توجه کرد که بارداری یک شرایط استثناست. زنان باردار یا زنانی که احتمال بارداری در آنها وجود دارد، باید از دریافت هرگونه اشعه ایکس خودداری کنند؛ چون این پرتوگیری برای رشد جنین ایمن نیست.
انواع رادیوگرافی
رادیوگرافی بایت وینگ (Bitewing)
این رادیوگرافی، کرون دندانهای عقب را نشان میدهد. دندان‌پزشک‌ها از هر طرف صورت، یک یا دو رادیوگرافی بایت وینگ میگیرند. رادیوگرافی دندانهای مولر (دندانهای عقب) و دندانهای دوپایه (دندانهایی که در مقابل مولرها قرار دارند) در بالا و پائین و درواقع جزئیات دندانهای بالا و پائین یک سمت دندان را نشان میدهد.
این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده شده است که فرد در هنگام گرفتن رادیوگرافی، وسیله بال مانندی را گاز می‌گیرد که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می‌دارد. این رادیوگرافی‌ها به دندانپزشکان کمک می‌کنند که پوسیدگی بین دندانهای عقب و تغییر ضخامت استخوان‌ها به علت بیماریهای لثه را تشخیص دهند. رادیوگرافی بایت وینگ میتواند برای تعیین میزان مناسب تاج (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم‌های دیگر به‌عنوان‌مثال بریج ها کمک کند. همچنین میتواند هرگونه سایش و یا فروپاشی در پرکردگی دندان را نمایش دهد.
رادیوگرافی دندان اکلوزال
تصویربرداری به روش اکلوزال میتواند ناهنجاری‌های آناتومیکی کف یا طاق دهان و همچنین با توانایی عسکبرداری از دهان بسته میتواند بر روی هم قرار گرفتن درست دندانهای بالایی و پایینی را به خوبی به نمایش بگذارد.
رادیوگرافی دندان پری اپیکال (تک دندان)
در تصویربرداری به روش پری ایپکال تمامی جزئیات دندان اعم از ریشه تا تاج و همچنین هرگونه تغییرات غیرمعمول در ریشه و ساختارهای استخوانی را به خوبی در معرض دید قرار میدهد.
تصویربرداری خارج دهانی
رادیوگرافی دندان پانورامیک
اگر جزء آن دسته از افرادی هستید که میخواهید کاشت ایمپلنت و یا از مشکلات فکتان خبردار شوید رایوگرافی پانورامیک میتواند کمک بزرگی به درمان شما بکند. در این روش دستگاه تنها یکبار به دور سر بیمار میچرخد و تمامی محیط دهان و دندان های آسیب دیده را مورد بررسی قرار میدهد.
رادیوگرافی دندان توموگرافی
در این روش با فوکوس کردن لایه خاص و مورد نظر میتوانید مشکلات ساختار آن ناحیه را با دقت بیشتری رفع کنید.
رادیوگرافی دندان سفالومتری
تکنیک سفالومتری به دلیل نشان دادن ارتباط دندان ها با فک و نشان دادن تک تک دندان بیشتر در افرادی که میخواهند ارتودنسی انجام دهند مورد استفاده قرار میگیرند.
رادیوگرافی دندان سیالوگرام
اگر علائم خشکی دهان و چشم دارید حتما پزشک معالج از شما درخواست رادیوگرافی از نوع سیالوگرام را دارد زیرا مشکلاتی که در غدد بزاقی رخ میدهد موجب همچین علايمی میشود. در این تصویربرداری مواد حاجب رنگی به بزاق دهان شما تزریق میشود تا این غدد در رادیوگرافی نمایان شود و مشکلاتش مورد بررسی قرار گیرد.
MRI – Magnetic Resonance Imaging
این متد، روشی است که در آن تصاویر سه‌بعدی از حفره دهان که شامل فک و دندان است گرفته میشود. این روش بهترین راه بررسی بافت‌های نرم است. بااینکه در معرض قرار گرفتن اشعه در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، بااین‌حال هیچ‌کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت تابش اشعه، قرار بگیرد. باید از پیش‌بند محافظ سربی و حلقه‌های تیروئید، به‌خصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.
عکسبرداری از دندان با دستگاه OPG
کلمه OPG مخفف عبارت Orthopantomagram است که پانورکس (Panorex) نیز خوانده میشود. این رادیوگرافی، یک عکسبرداری پانورامیک توسط اشعه ایکس از دندانهای فک بالا و پایین انجام میدهد و نمای دو بعدی مسطح نیم دایره از گوش تا گوش را نشان میدهد.
رادیوگرافی پانورامیک امکان ایجاد تصاویر چند زاویه، برای تشکیل تصویر پانورامیک ترکیبی، جایی که فک بالا (upper jaw) و فک پایین (lower jaw) مشاهده میشود را میدهد. تصاویری که در خارج از منطقه لازم است، تار هستند. در مرحله‌ای از درمان‌های دندانپزشکی، دندانپزشک احتمالاً از دستگاه رادیوگرافی OPG استفاده میکند.
چرا از رادیوگرافی OPG استفاده می شود؟
رادیوگرافی OPG همچنین تعداد، موقعیت و رشد کلیه دندانها را نیز نشان میدهد؛ از جمله دندانهایی که هنوز روی سطح لثه ظاهر یا رویش پیدا نکردند. تفاوتی که بین خرید گرافی‌های معمولی و خرید رادیوگرافی OPG وجود دارد این است که دید کامل‌تر و کلی‌تری را به دندانپزشک ارائه میدهد. این ویژگی برای بررسی مناطق دشوار مانند دندان عقل یا رشد فک و دندان کودک می تواند بسیار مفید باشد؛ همچنین اغلب برای بررسی مفصل فک و مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) که گاهی مفصل جمجمه فک پایین (CMA) نامیده می شود، استفاده میشود.
متداول ترین موارد تشخیص توسط OPG دندان
OPG یک معاینه معمول است که توسط دندانپزشکان و جراحان دهان و دندان تجویز می شود و یک ابزار مهم تشخیصی برای شرایط دهان و دندانی می باشد. این نوع تصویربرداری منطقه وسیع تری نسبت به تصویربرداری معمولی داخل دهان ایجاد می کند و در نتیجه اطلاعات ارزشمندی در مورد سینوس های فک بالا ، قرار گیری دندان و سایر ناهنجاری های استخوانی را ارائه می دهند.
این معاینه همچنین برای برنامه ریزی درمان برای گذاشتن دندان مصنوعی کامل یا جزئی ، بریس، استخراج و کاشت دندان مورد استفاده قرار می گیرد. عکسOPG دندان همچنین می تواند مشکلات پزشکی و دندانپزشکی هایی را که شامل موارد زیر می باشد ، قابل تشخیص سازد
- بیماری پریودنتال پیشرفته
- وجود کیست در استخوان های فک
- تومورهای فک و سرطان دهان
- آسیب دیدگی دندان ها از جمله دندان های خرد شده
- اختلالات فک که همچنین به عنوان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ نیز شناخته می شوند.
- سینوزیت
- ارزیابی قبل از کشیدن دندان عقل
مزایا استفاده از دستگاه رادیوگرافی OPG
- این روش عکسبرداری فوری و کاملا بدون درد و اذیت است. با گرفتن عکس opg اطلاعات بسیار خوبی در اختیار دندانپزشک، ارتودنتیست یا جراح فک و صورت قرار می گیرد.
- در این عکس تمامی دندانهای بالا و پایین در یک تصویر واحد دیده می شوند.
- در این تصویر، تعداد دندانها، موقعیت و زاویه آنها و هر گونه دندان نهفته در زیر لثه یا اضافی دیده می شود. به همین دلیل برای درمان ارتودنسی لازم است.
- برای بررسی وضعیت دندانهای عقل و ساختار اطراف آنها و تصمیم گیری برای کشیدن یا نکشیدن آن به این تصاویر نیاز است.
- برای کاشت ایمپلنت دندان، دندانپزشک نیاز به مشاهده ساختار کلی دهان و دندانها و موقعیت آنها دارد.
- پوشش گسترده استخوان‌ها و دندانها، ازجمله (TMJ مفصل تمپرو فکی)
- تابش دوز کم اشعه به بیمار
- راحتی معاینه برای بیمار
- قابلیت استفاده در بیمارانی که محدودیت باز کردن دهان دارند
- زمان کوتاه برای تصویربرداری و خروجی
- مفید در آموزش بیمار و ارائه توصیه‌های لازم
زمانی که بخواهید از دستگاه OPG استفاده کنید، دندانپزشک از شما می‌خواهد تا جواهرات و وسایل فلزی موجود در اطراف سر و گردن را بازکنید و کنار بگذارید، زیرا میتواند در تصویر گرفته‌شده، تداخل و تأثیر بگذارد. زمان تکمیل OPG معمولاً حدود 3 دقیقه طول می‌کشد، فقط 20 ثانیه از این زمان مربوط به تصویربرداری است.
مزایای انجام تصویربرداری OPG
- بعد از انجام این روش هیچ اشعه‌ای در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.
- پرتوهای ایکس معمولاً هیچ عارضه جانبی در محدوده تشخیصی معمولی ندارند.
- از این روش می‌توان برای کودکان بسیار خردسال نیز استفاده نمود.
- این تصویربرداری پوشش گسترده از استخوان‌ها و دندانهای فک ازجمله مفصل گیجگاهی فکی را فراهم میکند.
- کمک‌های بصری مفید در آموزش بیماران و ارائه موارد
- توانایی استفاده در بیمارانی که در باز کردن دهان خود محدود هستند.
- پایین بودن دوز پرتودرمانی
محدودیت عکسبرداری با اشعه ایکس
تصاویر پانارومای اشعه ایکس (OPG) اطلاعات دقیق و جزئی در مورد تک‌تک دندانها و بافت نرم به دست نمی‌دهد. در برخی موارد، به دلیل تار بودن تصاویر اندازه‌گیری دقیق دندانها و فک ممکن نیست. اگر دندانپزشک به اطلاعات بیشتری احتیاج داشته باشد از بیمار می‌خواهد سی‌تی‌اسکن دندانی یا ام آر آی انجام دهد.
فیلم رادیوگرافی دندانپزشکی چیست؟
فیلم ایکس ری دندانپزشکی همانند قسمت مرکزی و همچنین نتیجه گیری برای معاینه دهان و دندان است. این فیلم ساختار حفره دهان را به تصویر می‌کشد. این فیلم همانند یک فیلم نگاتیو است ولی جامع‌تر و از رنگ بندی روشن بدلیل دیده شدن مناسب ساختار دهان و دندان استفاده میشود.
در این فیلم، دندانپزشک می تواند به ناحیه متمرکز حفره دهان اعم از استخوان یا بافت نرم نگاه کند تا مسائل موثر بر آن را مشخص کند. فیلم X-Ray همچنین در صورت بروز هرگونه مشکل پزشکی، برای ضبط و ارجاع به دیگری استفاده میشود.
برای آگاهی از قیمت فیلم و ابزار رادیوگرافی میتوانید از فروشگاه لوازم و تجهیزات دندانپزشکی پیشرودنت مراجعه نمایید. در ادادمه چند نمونه محصولات موجود به نمایش در آمده است. برای آگاهی از مشخصات هر کدام کافی است روی محصول مد نظر خود کلیک کنید.
سخن پایانی
با اینکه در معرض قرار گرفتن اشعه ها در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، با این حال هیچ کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت الشعاع اشعه قرار بگیرد. باید از پیش بند محافظ سربی و حلقه های تیروئید، علی الخصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.
رادیوگرافی تا ۴ واحد در هر ویزیت برای زنان باردار ایمن است، هرچند بسیاری از بیماران و پزشکان به تعویق انداختن رادیوگرافی تا پایان بارداری را انتخاب می کنند. نباید نگرانی برای گرفتن رادیوگرافی زنان باردار در حالت اورژانسی وجود داشته باشد. پیشگیری هایی مانند استفاده از پیش بند های سربی دو لایه، میزان تشعشعات را تا حد کاملاً ایمن پایین می آورد. زنان که در دوره شیردهی خود هستند و یا برای بارداری تلاش می کنند نیازی برای به تعویق انداختن رادیوگرافی ندارند.
سوالات متداول
رادیوگرافی دندان با هدف ارزیابی سلامت دهان انجام میشود. در این نوع تصویربرداری از پرتوهای ایکس با دز پایین برای ایجاد تصاویر داخل دهانی دندانها و لثه‌ها استفاده میشود. این تصاویر می‌توانند به دندانپزشک برای شناسایی مشکلات دندانی مانند حفره‌ها، پوسیدگی دندان و دندانهای آسیب‌دیده کمک کنند.
تصاویر پانارومای اشعه ایکس (OPG) اطلاعات دقیق و جزئی در مورد تک‌تک دندانها و بافت نرم به دست نمی‌دهد. در برخی موارد، به دلیل تار بودن تصاویر اندازه‌گیری دقیق دندانها و فک ممکن نیست. اگر دندانپزشک به اطلاعات بیشتری احتیاج داشته باشد از بیمار می‌خواهد سی‌تی‌اسکن دندانی یا ام آر آی انجام دهد.
