باندینگ دندان یعنی استفاده از یک ماده شیمایی(رزینی) برای ترمیم دندان های پوسیده و ترک خورده و سیاه شده. نسل های باندینگ دندان در واقع سیر تحول مواد باندینگ و بهتر شدن کارایی آنها است. در عمل باندینگ دندان، مواد رزینی یا پلاستیکی با دوام و هم رنگ دندان بر روی قسمت های پوسیده آغشته می شود و با تاباندن نوری مانند نور لایت کیور به دندان چسبیده و سخت می شود.
با توجه به انواع مختلف ادهزیو و نسل های باندینگ دندان، در فروشگاه لوازم و تجهیزات دندانپزشکی پیشرودنت بر آن شدیم تا مطلبی کامل و تا حد امکان جامع در مورد نسل های مختلف باندینگ دندان و انواع ادهزیو موجود در بازار و همچنین منسوخ شده فراهم کنیم تا ضمن مقایسه هر یک، دندانپزشکان و مخاطبان گرامی بتوانند سوال هایشان را در این باره دریافت کنند.
فهرست مطالب
- ادهیژن و ادهزیو
- مکانیسم باندها چه تفاوتی دارند؟
- اسمیرلایر
- نسل های مختلف باندینگ (ادهزیو)
- نکاتی در رابطه با فرآیند wet کردن
- سخن پایانی و سوالات متداول
ادهزیو و ادهیژن
ادهزیو(Adhesive) در واقع به هر ماده غیر فلزی می گویند که دو سطح جدا از هم را به یکدیگر متصل کرده و مانع از جدا شدن آنها می شود. در دندانپزشکی به مادهای گویند که بهصورت مایع ویسکوز است که دو تا سوبسترا را از طریق جامد شدن و انتقال نیرو از یک سطح به سطح دیگر به هم متصل میکند.
کلمه ادهیژن نیز بر گرفته از کلمه “adhere” به معنای چسبیدن، به وضعیتی می گویند که دو سطح از طریق نیروهای بین سطحی اینترفیشیال شامل نیروهای والانس یا نیروهای اینترلاکینگ (یا هر دو) کنار هم نگهداشته میشوند. در واقع ادهیژن یا استحکام ادهزیو، معیاری است که به ما نشان می دهد چقدر میتوانیم در آن نقطه اتصال ادهزیو بار و نیرو را تحمل کنیم.
- ادهیژن ناشی از جذب سطحی یا “adsorbtion “: باند شیمیایی که بین ادهزیو و سطح موردنظر اتصال ما (adherend) میباشد.
- ادهیژن مکانیکی: قفل شدن ادهزیو در بینظمیهای سوبسترا یا سطح باند شونده
- ادهیژن ناشی از انتشار: قفل شدن بین مولکولهای متحرک از قبیل ادهیژن دو پلیمر را گویند وقتی انتهای زنجیره پلیمری میخواهد با پلیمر کناری پیوند برقرار کند، انتشار مولکولهای متحرک بین این دو در اینترفیس بین این دو، باعث اتصالی میشود که به آن ادهیژن ناشی از انتشار میگویند.
- ادهیژن الکتروستاتیک: در این نوع ادهیژن، یک لایه الکتریکی در اینترفیس فلز با پلیمر ایجاد میشود.
مکانیسم باندها چه تفاوتی دارند؟
با توجه به توضیحات بالا، در دندان پزشکی در کل سه نوع باند وجود دارد:
- یا مکانیکی است که رزین در دندان نفوذ میکند و رزین تگ ایجاد میشود (نفوذ مکانیکی رزین).
- یا جذب سطحی است که باند شیمیایی اجزای غیر آلی که هیدروکسی آپاتیت است با اجزای آلی را کلاژن نوع یک میگویند.
- یا انتشاری است که در این مورد، رسوب مواد روی سطح دندان راگویند که در این صورت امکان باند مکانیکی یا شیمیایی مونومرهای رزینی را فراهم میکند. پس یا این سه مکانیسم را داریم یا ترکیبی از این سه مکانیسم.
- در دندانپزشکی ادهیژن الکتروستاتیک نداریم.
برای ادهیژن مناسب باید تماس نزدیکی بین ادهزیو و سوبسترا (مینا و عاج) برقرار باشد و کشش سطحی ادهزیو حتماً باید از انرژی سطحی سوبسترا پایینتر باشد تا یک باند مناسب برقرار شود. اگر یک قطره روغن را روی آب ببینید این زاویه تماس خوب پخش نمی شود و این زاویه تماس، زاویه تماس بزرگی است و برای باند مناسب نیست.
ادهیژن بهوسیله ضخامت عاج باقیمانده، تحت تأثیر قرار میگیرد. هر چه ضخامت باند باقیمانده کمتر، باند ما مهم تر است، پس استحکام باند در عاج عمقی از عاج سطحی کمتر است. فقط یک نوع از ادهزیوها به نام سلف اچ یک مرحلهای ربطی به عمق عاج ندارد. اسمیرلایر سبب پرشدن توبول های عاجی میشوند و اسمیرپلاگ را تشکیل میدهد.
اسمیرلایر
درواقع وقتیکه دندانپزشکان مشغول تراش دندان با فرز هستند، بقایایی از دبریها ناشی از اجزای آلی و غیر آلی ایجاد میشود که توبول ها را پر می کند، به طوری که وقتی توبول ها پر شد به آن اسمیرپلاگ میگویند که تراوایی و نفوذپذیری عاج را 90% کاهش می دهد.
اسمیرلایر حاوی هیدروکسی آپاتیت و کلاژن های دناتوره شده است که این کلاژن های تغییریافته به خاطر استحکام و حرارت، قوام ژلاتینی پیدا می کنند. فاکتورهای دیگری هم بر تراوایی اثر میگذارند که از آن جمله می توان به وازوکانستریکتورها، ویسکوزیته مایع ، شعاع و طول توبول و… اشاره کرد. اولین باندی که وارد بازار شد، یک رزین حاوی گلیسروفسفریک اسید دی متاکریلات (GPDM) بود که عاج را با اسیدهیدروکلریک اچ می کردند.
با آزمایش مشخص شد که استحکام باند با غوطه ورد شدن در آب بسیار کاهش پیدا می کند. استحکام باند اولیه حدود 17MPa است برای مقاومت در برابر استرس انقباض کامپوزیت است تا مارجین ها در رستوریشن دباند نشوند. وقتی ترمیم را قرار می دهیم رزین می تواند آب جذب کند (آب ناشی از بزاق داخل دهان) و باعث می شود انبساط پیدا کند. بدین ترتیب مارجینال گپ ها مسدود می شود و این کمک می کند تا اثر مهم انقباض پلیمریزاسیون تا حدی خنثی شود، اما این اتفاق تنها در دوره طولانی اتفاق می افتد. همینطورکه می دانید، جذب آب با محتوی رزین متناسب است و هر چه رزین کامپوزیت بیشتر یعنی جذب آب آن بیشتر است و این یعنی فیلر کمتر و رزین بیشتر. ضریب انبساط حرارتی خطی کامپوزیت (LCTE) 4 برابر دندان است.
نسل های مختلف باندینگ (ادهزیو)
مانند هر ماده ی دیگری که در علوم مختلف کشف شد و با مرور زمان و مطالعه و آزمایش، دارای فاکتورهای بهتری شد و از فاکتورهای ضعیف آن کاسته شد، ادهزیو ها نیز دارای یک سیر تکاملی هستند که در ادامه به شرح هر کدام و چگونگی ابداع آنها می پردازیم
نسل اول باندینگ
کومونومر فعال سطحی NPG-GMA به عنوان نسل اول سیستم های باند مطرح شد. این ماده باید با کلسیم سطح دندان chelate می شد (باند می شد) و یه باند شیمیایی مقاوم به آب بین رزین و کلسیم ایجاد می کرد. استحکام باند آن بین 2-3MPa و بسیار پایین بود.
نسل دوم باندینگ
از یک ماده فسفات-استر تشکیل شده بودند (HEMA in ethanol , Phenyl-P) و مکانیسم باند آنها بر حسب واکنش قطبی بین گروه های فسفات دارای بار منفی رزین و کلسیم دارای بار مثبت اسمیرلایر بود. علاوه بر مشکلاتی که ناشی از اتصال است، اسمیرلایر در این ها ایجاد می شد.
این گروه هیدروفیل ندارند(عاجی که ماهیتش هیدروفیل است) و چون گروه هدروفیل نداشتند نمی توانستند درون عاج به خوبی نفوذ کنند و نمی توانستند عاج را خیس کرده و در تمام عمق اسمیرلایر نفوذ کنند. در نتیجه پیوند خوبی برقرار نمی کردند. باندی که به این روش ساخته می شد واکنش بین کلسیم و اسمیرلایر بود و زاویه تماس بزرگ می شد.
نسل سوم باندینگ
ایده اچ کردن با اسیدفسفریک از اینجا شروع شد و تا قبل از اسیدهیدروکلریک استفاده می شد. این ها تا حدودی ماهیت هیدروفوب داشتند و استحکام باند باز هم خیلی بهبود پیدا نکرد. در اولین ماده باندینگ که در نسل سوم ها بود از HEMA استفاده کردند که مونومر 10 کربنه به نام 10-MDP و اجزای هیدروفوب بلند و هیدروفیل کوتاه داشتند.
آماده کردن اسمیرلایر با بکاربردن نوعی محلول که ترکیبی از اسیدمالئیک 2/5% و HEMA 55% و مقادیر ناچیزی متاکریلیک اسید بود، در Scotch Bond2 انجام شد. Scotch Bond2 اولین سیستم باندی که پذیرش مقدماتی و کامل ADA (انجمن دندانپزشکی آمریکا) را توانست کسب کند، باند نسل سوم بود. که اسمیرلایر را تا حدودی تغییر می داد و مقداری از عاج بین توبولی را دمینرالیزه می کرد، یعنی اسمیرلایر را کامل بر نمی دشت.
برداشت اسمیرلایر با EDTA در سیستم Gluma روش مناسبی نبود زیرا Gluma حاوی گلوتارآلدهید 5% و HEMA 35% بود که با استقرار کامپوزیت روی رزین unfilled کیور نشده، مشاهده شد که مخدوش می شود.
نکته مهم
باندینگ های نسل اول تا سوم منسوخ شده و در بازار موجود نمی باشند.
ادهزیوهای دومرحله ای Etch&Rinse ( نسل چهارم باندینگ)
ادهزیوهای نسل 4 که گلد استاندارد ما هستند، Etch&Rinse های سه مرحله ای نسل 4، به آنها اصطلاحا total Etch می گویند یعنی هم مینا و هم عاج را اچ می کند. این مواد 3 جزء دارند:
- شامل یک ژل اسید فسفریک که عاج و مینا را با آن اچ می کنیم، می شوریم و خشک می کنیم.
- یک پرایمر که یک بطری جدا است و حاوی مونومرهای هیدروفیل در حلال اتانول و استون و آب است.
- یک بطری باندینگ که از یک رزین filled یا unfilled به عنوان باندینگ استفاده می کنند و به آن ادهزیو می گویند و حاوی ترکیبی از مونومرهای هیدروفوب Bis-GMA و هیدروفیل HEMA می باشد.
کاربرد اسید در نسل 4 هنگامی که بر روی عاج استفاده شد، مشخص گردید که برخلاف نمونه های قبلی، اسمیرلایر را تا حدودی به صورت پارسیل (نسبی) یا کامل برمی داشت. عاج زیر را دمینرالیزه می کرد و عاج اینترتوبولار و پری توبولار دمنیرالیزه می شد و توبول ها باز می شدند. پس شبکه متراکم کلاژن اکسپوز می شد و باعث می شد یه نوع میکروتخلخل (microporosity) درعاج اینترتوبولار ایجاد می شد که میزان دمینرالیزاسیون عاج 5/7 میکرومتر بدست می آمد. این عدد بستگی به نوع اسید و مدت زمان کاربرد اسید و غلظت دارد.
باندینگ نسل پنجم
به این نوع ادهزیوها، هم باز هم total Etch می گویند و Etch&Rinse های دو مرحله ای هستند. در نسل 4 دیدیم که سه مرحله داشت و کارکرد آن در کلینیک سخت می باشد و باید پرایمر زده شود و باندینگ را جداگانه زده شود.
نسل 5 برای تسهیل این عمل بوجود آمد، اما استحکام باند با اینکه به مینا نزدیک می شودبه مراتب از نسل 4 کمتر است. به این ها one bottle می گویند چون پرایمر و ادهزیو داخل یک بطری است، اما مینا و عاج را باید جدا اچ بکنید. نسل 5 همان باندهایی است که به طور روتین در بخش ها استفاده می شود.
نکته: باندینگ های نسل 4 و 5 از سیستم توتال اچ تبعیت می کنند یعنی ابتدا مینای دندان و عاج به صورت جداگانه اچینگ می شوند سپس پس شستشو داده می شوند تا لایه اسمیر(اسمیرلایر) حذف شود.
سیستم های دو مرحله ای سلف اچ (باندینگ نسل ششم)
به این نوع کاندیشنرهایی که نیاز به شستشو ندارند یا اچ های خودپرایم کننده هم می گویند، چون همزمان هم مینا و عاج را اچ می کند و هم پرایم می کند و برخلاف پرایمر های اصلی نیاز به شستشو ندارند و مراحل شستشو در این ها حذف می شود. تا به این مرحله سیر تکاملی مواد باندینگ را به طور کامل توصیف کردیم و دیدیم که تکنیک باندینگ راحت تر شد و مراحل شستشو و خشک کردن حذف شد و احتمال overdry و overwet کاهش پیدا می کند چون نه بیش از حد با پوار خشک می کنید و نه نیاز به wet مجدد دارید.
آب در این مواد چند کار انجام می دهد. در جزء باندینگ این مواد آب وجود دارد. هم برای یونیزه شدن و هم برای دمینرالیزاسیون عاج، آب نیاز است ( وجود آب سبب کاهش حساسیت SEP (سلف اچ ها) به درجه رطوبت و سوبسترا شده اما آن ها را به تخریب هیدرولیتیک ناشی از عدم ثبات شیمیایی مستعدتر می سازد.) SEP (سلف اچ ها) از لحاظ pH به 3 دسته تقسیم می شوند:
- Mild
- Moderate
- Aggressive
نوع Mild تمایل دارند یک باند عاجی مستحکم ایجاد کنند اما باند مینایی ضعیفی دارند. ولی در Aggressive برعکس است و با مینا خوب باند می شود ولی با عاج باند خوبی نمی دهد.(باندی که برای ما مهم است باند عاجی است.)
موفقیت کلینیکی Mild ها به خاطر مونومرMDP هستند. این مونومر با هیدروکسی آپاتیت، بدون دکلسیفیکاسیون، یک باند شیمیایی می دهد. همچنین برخلاف 4-META و Phenyl-P در آب ثبات بیشتری دارد.
ادهزیو یک مرحله ای سلف اچ ( باندینگ نسل هفتم)
برخلاف سیستم های ادهزیو که یک باندینگ با ویسکوزیته کم و کیور متوسط دارند، به این نوع all in one می گویند. یعنی پرایمر و باندینگ توی یه bottle قرار دارد که با کامپوزیت قبلی تماس برقرار میکند. این مواد مونومرهای کیور نشده و مونومر های اسیدی دارند. این مونومرها هیدروفیل اسیدی کیور نشده است که این باعث می شود تا حدودی با کامپوزیت های سلف کیور ناسازگار باشد.
همچنین تمایل دارند یک غشای نیمه تراوا ایجاد کنند پس باعث می شود تخریب هیدرولیتیک در آنها بیشتر شود. این مواد باید به اندازه کافی اسیدی باشند تا مینا را دمینرالیزه کنند و به اسمیرلایر نفوذ کنند. همچنین به قدری هیدروفیل هستند که تمایل آنها را در تخریب ناشی از آب مستعدتر می سازد. در ضایعات کلاس V وقتی می خواهند باند را بررسی کنند، معمولا یک دندان غیر پوسیده انتخاب می کنند، یعنی کلاس V غیر پوسیده. در سیر تکامل باندها مشاهده شد که در باند نسل 4 گیر بیش از 90% دارد. بیشترین باندی است که می تواند مورد پذیرش ADA باشد.
در مرحله مطالعاتی مشاهده شد که نسل هفت ها، تطابق رنگ و staining مارجینال و تطابق مارجینال بسیار ضعیفی دارند. ادهزیو های سلف اچ یک مرحله ای سیل مناسبی برای عاج عمقی فراهم نمی کنند. با یادآوری مطالب قبلی می توان گفت این مواد از عاج متاثر نمی شوند و تراوش و نفوذپذیری مایع را در ماورای ادهزیو مورد نظر همچنان داریم و قطرات ریز مایع بر روی سطح ادهزیو ایجاد می شود.
باندینگ یونیورسال(نسل هشتم)
اخیرا تولید کنندگان مواد دندانی، نوع جدیدی از ادهزیوها را با نام باندینگ های یونیورسال معرفی کرده اند که در واقع نسل هشتم هستند و می توانند به صورت total Etch و هم به صورت self Etch استفاده شوند. در این سیستم، اچ، پرایمر و باندینگ در یک بطری قرار دارند که این امر به ساده تر شدن فرآیند کار کمک شایانی می کند. نکته: نسل های 6 و7 و8 از سیستم اچ سلف تبعیت می کنند و اچینگ و پرایمینگ عاج و دندان به طور همزمان صورت می گیرد.
نکاتی در رابطه با فرآیند wet کردن
برای سیستم های باندینگ بدون آبی که بیس استون دارند یعنی حلال آنها استون است، سطح عاج را باید مجدد wet کنیم که استحکام باند بهتر شود. اگر عاج را خیلی خشک کردیم با یک عامل Re-wetting agent انجام می گیرد. این کار باعث می شود استحکام باند حفظ و شبکه کلاژن تا حدودی ارتقا پیدا کند.
استحکام آن در حد باندینگ مرطوب می شود. حین خشک کردن با هوا، آبی که فضاهای اینترفیبریلار را پر کرده تبخیر می شود. بعد کلاژن ها روی هم کلاپس می کنند و حجم آنها یک سودم حجم اولیه می شود. با بررسی زیر میکروسکوپ مشاهده شد که ادهزیو مورد نظر به خوبی نمی تواند در عاج نفوذ کند. وقتی که عاج را خیلی خشک کردیم اگر با آب wet کنیم، ماتریکس کلاژن دوباره انبساط پیدا میکند و ابعاد آن شبیه شبکه دهیدراته اولیه می شود.
انبساط فضای مجدد نتیجه پر شدن این فضاها توسط آب است و یا می تواند ناشی از کلاژن های نوع یک باشد که طی فرآیند دهیدراتاسیون انبساط پیدا می کنند. در مرحله wet کردن، به جای اینکه از محلول های Re-wetting استفاده کنیم می توانیم از اتانول استفاده کنیم که به آن اصطلاحا باندینگ مرطوب اتانول (ethanol wet bonding) می گویند.
وقتی عاج اچ شده به جای آب با اتانول 100% اشباع شود، استحکام باند، هم در هیدروفیل ها بهتر می شود. همچنین در رزین های هیدروفوب به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. در مطالعه لابراتواری مطالعات دیگری انجام شد که در یکی از آنها، عاج را که بسیار خشک شده بود با یک محلول آبی HEMA، Re-wet کردند .در نتیجه مشاهده شد wettability افزایش پیدا می کند و استحکام باند هم به میزان نرمال بازگشت. مخصوصا اگر ادهزیوی که استفاده کردیم HEMA نداشته باشد.
محصولات باندینگ پیشرودنت
برای خرید انواع باندینگ دندانپزشکی میتوانید به بخش فروشگاه مراجعه نمایید. در قسمت پایین چند نمونه از معروفترین محصولات موجود در فروشگاه نمایش داده شده است. برای آگاهی از کاربردها و کات ربوط به هر کدام، میتوانید رو محصول مد نظر خود کلیک کنید.
سخن آخر
در این مقاله به بررسی کامل باندینگ دندان، مواد و روش های آن اشاره کردیم. اما همانطور که با بررسی مقالات متعدد مشخص شد، میزان استحکام هر نسل از باندینگ ها به عوامل مختلفی از جمله روش اچینگ (سلف اچ، اچ و شستشو) و نوع ماده ادهزیو به کار رفته دارد در باندینگ بستگی دارد. در نتیجه نوع روش و انتخاب نوع نسل باندینگ بر عهده دندانپزشک معالج و همچنین تجربیات خود فرد باز میگردد.
در پایان برای آگاهی بیشتر و تکمیل اطلاعات این مطلب از شما خواننده گرامی تقاضا می شود که نظرات و اطلاعات خود را در قسمت نظرات این مقاله منتشر کرده تا با تکمیل هر چه بیشتر این مقاله به دانشجویان و دندانپزشکان و… در تکمیل این اطلاعات ما را یاری رسانید.
منابع:
- مقاله عاطفه ابراهیمی ” مقایسه تاثیرنوع استراتژی کاربرد باند یونیورسال در تطابق لبه ای ترمیم های کامپوزیتی بالک فیل و معمولی”.آذر 1397
- ویکی پدیا
سوالات متداول
این باندینگ ها نسل هفتم از باندینگ های عاجی هستند که با فرمول شیمیایی منحصر به فرد خود در تکنیک های متفاوت باندینگ از جمله سلف اچ، توتال اچ واچ انتخابی(Selective Etch) به کار می روند. این باندینگ ها با داشتن مونومرهای MDP،باند مناسب و سیل کافی ایجاد کرده، دوام و ماندگاری بالایی دارند ومی توان آنها را در رستوریشن های مستقیم وغیرمستقیم به کار برد.
بزرگ ترین و مناسب ترین دلیل در استفاده از روش باندینگ کردن دندان را باید کم هزینه بودن آن معرفی نمود. همانگونه که پیش تر عنوان شد، این روشی، در درمان مشکلات سطحی دندان ها و انجام ترمیم های جانبی بسیار از نظر هزینه مقرون به صرفه می باشد.